27 Ekim’de Fethi Okyar’ın başbakanlığındaki hükümet Atatürk’ün isteğiyle istifa etti. Mustafa Kemal, Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Vekili olan Fevzi Çakmak Paşa’nın görevini bırakmamasını istedi. Çünkü orduya ihtiyaç duyulabilirdi.
28 Ekim Pazar akşamı Mustafa Kemal, Çankaya’da ekibini topladı.
O gece köşkte Rize Milletvekili Fuat Bey, Afyonkarahisar Milletvekili Ruşen Eşref Bey,(Galatasaray Lisesi mezunu olup gazeteci ve yazardı. Türk Dil Kurumu kurulmasında önemli katkı sağlamıştı) Kemalettin Sami Bey, Halit Paşa, Kazım Paşa, İsmet Paşa ve Fethi Bey vardı.
Bir anlamda Mustafa Kemal günlerdir satranç oynuyordu. Her hamlenin bir karşılığı vardı. Devletin içinde bulunduğu krizden çıkmanın yolunu yakın arkadaşlarına açıkladı:
“Efendiler, yarın Cumhuriyet’i ilan edeceğiz!
Bu kararlı cümle ile 29 Ekim 1923’te cumhuriyet ilan ediliyordu.

9 milyon köyde yaşıyor
Bakalım ki Mustafa Kemal ve arkadaşlarının nasıl bir enkaz aldıklarını görmek adına o günlerin tablosuna bir bakalım.
1923 senesinde;
Nüfusun % 80’i kırsal bölgede yaşıyor. 40 bin köyde 11 milyon insan var.
Köylü topraksız.
Sabanı ve öküzü bile yok.
Doğu’da, Cumhuriyetle de insanlıkla da bağdaşmayan aşiret, bey, ağa, şeyh düzeni var.
Toplam sanayi kuruluşumuz 282. Ağırlığı gıda, dokuma ve deri sanayi oluşturuyor.
Bu kuruluşlardaki sermaye ve emeğin sadece % 15’i bizim. Geri kalanlar yabancı ve azınlıkların. Madenler, limanlar ve demiryolları yabancıların elinde..
Osmanlı’dan bize kalan sadece dört önemli fabrika var:
Hereke İpek Dokuma, Feshane Yün İplik, Bakırköy Bez ve Beykoz Deri fabrikaları…
1923’te 32 bin ton çimento üretiyormuşuz.
Şeker üretimi 53 bin ton.
Ve buğday üretimi sadece 2 milyon ton.
O gün 220 traktör çalışırmış tarlalarda.
Türkiye’deki motorlu taşıt sayısı 1.490…
3.756 kilometre demiryolu hepsi yabancıların..

Okuma yazma bilen kadın sadece binde 4
37 bin köyde okul yok.
O tarihte % 2’si okur-yazar var.
Erkeklerin % 7’si, kadınların ancak binde 4’ü okuma yazma biliyor.
Tüm ülkede 337.bin 618 ilkokul öğrencisi var. Bu zorunlu öğrenim görmesi gereken çocuğun sadece dörtte biri
Ülkede toplam 4.770 ilkokul,153 ortaokul ve lise var.
Ortaokullarda sadece 543, liselerde 230 kız öğrenci okuyor.
Öğretmenlerin üçte biri öğretmenlik eğitimi görmemiş.
1923 yılında kaç tane üniversitemiz varmış biliyor musunuz?
Sadece 1 tane…
Evet, yanlış okumadınız sadece ve sadece bir tane.
Fakülte ve yüksekokul sayısı ise 9.
Öğretim üyesi 307, öğrenci ise 2.914…

30 bin hastaya 1 doktor düşüyor
Tüm Türkiye’de sadece 337 doktor var. 150 kadar ilçede doktor yok.
Doktor başına 30 bin kişi düşüyor.
Sağlık memuru sayısı 434.
Ebe sayımız 136
Türkiye’deki toplam eczacı sayısı 60.
Osmanlı’dan cumhuriyet kaç tane diş hekimi devralmış biliyor musunuz?
0… Evet yanlış okumadınız sıfır…
Üç milyon insanımız trahomlu. Sıtma, tifüs, verem, frengi, tifo salgını ile boğuşuyor.
Bebek ölüm oranı % 60’ı geçiyor.
Rakamları uzatmak mümkün ama gereği yok.
Tarımdan Sanayiye. Eğitimden sağlığa ülkenin o günkü manzarası bu.
Atatürk, cumhuriyetin ilanından bir gün sonra 30 Ekim 1923’te İsmet Paşa’yı köşke davet ederek, Diyor ki “İsmet bize geri , borçlu, hastalıklı bir vatan miras kaldı. Yoksul bir köylü devletiyiz…”

Cumhuriyet fazilettir
Cumhuriyetin en temel kazanımlarına bakalım.
Yaşama Hakkı.
Sağlık Hakkı.
Eşit Eğitim Hakkı.
Kadınlara Seçme ve Seçilme Hakkı
Düşünce, Hakkı
Toplantı ve Gösteri Özgürlüğü Hakkı
Dilekçe Hakkı
Konut Dokunulmazlığı ve
Basın Özgürlüğü hakkı sağlamıştır.
İşte cumhuriyet fazilettir derken bunları gördüğümüz içindir.
Her ne kadar yukarıda yazılı temel hakların bir kısmı törpülenmiş olsa da cumhuriyet yine de erdemdir….
Çünkü cumhuriyet…
Kadın ve erkeğin eşit, bağımsızlığın daimi, demokrasinin belirleyici, bilimin yol gösterici olduğu maddi manevi yıkıma uğramış topraklarda canlandı.
Çünkü cumhuriyet…
Türk milletinin yaşadığı topraklarda sömürgeci güçler bir daha vatanı cetvelle paylaşmasın, kendi ülkesinde halk misafir olmasın diye ilan edildi.
Çünkü cumhuriyet
Bağımsızlığı şiar edinmiş halkın hak ettiği koşullarda özgürce yaşayabilmesi için, hayatını kendisine değil millete adamayı görev edinenlerin kurduğu sistemdir.
Çünkü cumhuriyet
Hiçbir insanın düşüncesinin zorla karartılmadığı bir gelecektir.
Ve aydınlık yüzlü insanların geleceği görerek inşa ettiği bir devrimdir.
Bayramımız kutlu yarınlarımız mutlu ve aydınlık olsun….

İsmail AKAR